Từ thời xa xưa Đạo Đức Kinh của Lão Tử đã ghi : 上 士 聞 道, 勤 而 行 之. 中 士 聞 道, 若 存 若 亡. 下 士 聞 道, 大 笑 之. 不 笑, 不 足 以 為 道 (Thượng sĩ văn Đạo, cần nhi hành chi. Trung sĩ văn Đạo, nhược tồn, nhược vong. Hạ sĩ văn Đạo, đại tiếu chi. Bất tiếu, bất túc dĩ vi Đạo) Nghĩa là : Bậc thượng sĩ (người có nhận thức cao) nghe Đạo chuyên cần thực hành. Trung sĩ (người có nhận thức trung bình) nghe Đạo có khi nhớ có khi quên. Hạ sĩ (người có nhận thức thấp) nghe Đạo cười lớn coi thường nó. Không cười không đủ là Đạo.
Như vậy Lão Tử đã chia khả năng nhận thức của người đời thành 3 hạng là Thượng, Trung, Hạ.
Hạ sĩ là bậc phổ thông, bình dân chiếm tuyệt đại đa số trong xã hội.
Có phải bậc hạ sĩ vì thiếu kiến thức nên khả năng nhận thức còn thấp kém ? Không hẳn như vậy. Khả năng nhận thức là một thói quen tâm lý, khi một người nhận ra là mình còn thiếu hiểu biết muốn tìm hiểu thêm thì mới có thể tiếp thu tri thức mới. Còn đại đa số hạ sĩ không nghĩ như vậy, họ chỉ muốn biết những gì mình thích, không thích thì thôi không cần tìm hiểu. Bằng chứng là hiện nay đã có mạng internet, tri thức trên mạng là vô tận, nhưng số lượng hạ sĩ vẫn đông như ngày xưa. Họ có thể biết thêm một số điều mới nhưng những điều đó chỉ mở rộng kiến thức một chút chứ không nâng cao tầm nhận thức. Tại sao tầm nhận thức không thể nâng cao ? Vì độ phức tạp của tri thức tăng theo cấp lũy thừa chứ không phải tăng theo cấp số cộng. Ví dụ :
-Từ cơ học cổ điển của Newton đến thuyết Tương đối của Einstein có một bước nhảy, thuyết tương đối khó hiểu hơn rất nhiều so với tri thức khoa học thông thường.
-Từ thuyết tương đối của Einstein đến Cơ học lượng tử có thêm một bước nhảy nữa. Vật lý lượng tử hoàn toàn khác với Vật lý cổ điển, đến nỗi người như Einstein cũng không tin nổi thuyết lượng tử. Thế nên năm 1935 Einstein cùng với Podolsky và Rosen đưa ra giả thuyết EPR (tên tắt của Einstein–Podolsky–Rosen) nhóm này muốn bác bỏ hiện tượng liên kết lượng tử (còn gọi là rối lượng tử) cho rằng hiện tượng đó không có thật, không thể giải thích được (Spooky action at a distance = Hành động ma quái từ xa).
Hạ sĩ không thể hiểu Thuyết tương đối càng không thể hiểu Thuyết lượng tử. Trung sĩ có thể hiểu thuyết tương đối nhưng không hiểu và không chấp nhận thuyết lượng tử.
Về phương diện tôn giáo, chẳng hạn Phật giáo cũng có những loại kinh điển khác nhau dành cho ba hạng người như vậy.
-Tứ Diệu Đế là dành cho hạ sĩ vì nó dễ hiểu dễ tiếp thu. Nói Đời là bể khổ thì ai cũng có thể hiểu được. Nói nguyên nhân của khổ là do ái dục, tham lam, ham muốn thì cũng tương đối dễ hiểu. Vậy muốn thoát khổ thì phải từ bỏ ái dục, hợp lý quá. Tu đạo, đắc đạo đạt tới Niết bàn là kết quả của sự tu tập. Dễ hiểu, hợp lý, dễ thuyết phục, phải vậy không ?
-Thập nhị nhân duyên dành cho trung sĩ vì nó phức tạp khó hiểu hơn nhưng gần với thực tại phức tạp hơn.
Thập nhị nhân duyên là 12 mắt xích liên hoàn trói buộc con người trong vòng sinh tử luân hồi. Khởi đầu là vô minh rồi tới hành, thức, danh sắc, lục nhập…rồi tới sanh khởi, lão tử (già chết). Mỗi mắt xích là một khái niệm khá phức tạp mà người bình thường khó nắm bắt.
-Tối thượng thừa dành cho thượng sĩ. Nó đề cập tới những khái niệm trái ngược với thường nghiệm, vô cùng khó hiểu, người bình thường không thể tưởng tượng nổi, nhà khoa học số 1 của nhân loại là Einstein cũng không thể tin nổi. Đó là những khái niệm gì ? Bất nhị, vật chất và tinh thần, tâm và vật không phải là hai. Vô sở trụ (non locality) ý nói không gian, thời gian, số lượng, đều không phải tuyệt đối chân thật nên hành giả không có chỗ trụ, tâm không có chỗ trụ (Ưng vô sở trụ nhi sinh kỳ tâm 應 無 所 住 而 生 其 心). Vật không có thật (non realism), không gian thời gian không có thật (non locality), số lượng không có thật (non quantity). Làm sao người bình thường có thể hiểu và tin nổi những khái niệm như vậy ?
Nhưng đó không phải chỉ là những khái niệm huyễn hoặc do tôn giáo đưa ra để mê hoặc tín đồ đi vào nẻo Đạo xa rời thực tế. Năm 2022 Giải Nobel Vật lý đã trao cho ba nhà khoa học có liên quan tới lượng tử là John Clauser người Mỹ, Alain Aspect người Pháp và Anton Zeilinger người Áo. Họ đã góp phần vào cuộc thí nghiệm liên kết lượng tử còn gọi là rối lượng tử (quantum entanglement) để cuối cùng nhân loại rút ra được những kết luận cực kỳ quan trọng.
John Clauser đã chế tạo được cái máy nó có thể làm cho một hạt photon xuất hiện đồng thời ở hai vị trí khác nhau trong không gian. Rồi ông dùng bất đẳng thức của John Bell áp dụng vào cái máy của mình để chứng minh giả thuyết EPR của nhóm Einstein–Podolsky–Rosen là sai, nhóm này muốn bác bỏ hiện tượng liên kết lượng tử nhưng cố gắng của họ thất bại.
Năm 1982 Alain Aspect làm lại một thí nghiệm liên kết lượng tử kỹ càng hơn tại Paris để chứng tỏ rõ ràng hiện tượng quantum entanglement là có xảy ra thật.
Năm 2012 Anton Zeilinger làm lại thí nghiệm liên kết lượng tử với hai photon ở khoảng cách khá xa là 89 miles (143km), kết quả cũng giống như Alain Aspect. Từ thí nghiệm này người ta rút ra được 3 kết luận rất quan trọng
-Vật chất (hạt photon hay hạt electron…) là không có thật (non realism) chỉ là do tâm niệm tạo ra (thấy rõ qua thí nghiệm 2 khe hở). Từ đó suy ra nguyên tử, phân tử, vật thể, vũ trụ vạn vật, cũng chỉ là tâm niệm (vạn pháp duy tâm) không có thực thể, không tuyệt đối có thật.
-Không gian và thời gian đều không có thật do tính chất bất định xứ (non locality) của hạt. Hạt photon hay hạt electron ở dạng sóng thì ở khắp nơi không có vị trí nhất định. Khoảng cách 143 km giữa hai photon chỉ là khoảng cách ảo không có thật, khoảng cách đó chỉ là vọng tưởng của người quan sát. Chính vì không gian không có thật nên một tác động vào hạt A thì hạt B cũng bị tác động tức thời không mất thời gian.
-Số lượng không có thật (non quantity) tất cả các hạt đều là ảo vì một hạt photon cũng là 2 hạt, 100.000 hạt hay vô lượng hạt. Không có hạt nào là thật cả.
Ba kết luận này của Vật lý lượng tử khó hiểu khó tin đến mức nhiều nhà khoa học hiện nay vẫn không hiểu không tin. Ngay cả John Clauser cũng không tin nổi kết quả của chính mình tìm thấy.
Không gian thời gian số lượng không có thật, hiện nay đã được ứng dụng rất phổ biến trên mạng internet và mạng di động toàn cầu bao gồm wifi và 3G, 4G, 5G. Người sử dụng internet không bị hạn chế về không gian và thời gian. Dù chúng ta ở bất cứ nơi nào trên thế giới, miễn là vô được mạng internet thì có thể liên lạc với thân nhân bè bạn ở bất cứ nơi đâu trên quả địa cầu vào bất cứ giờ giấc nào miễn là họ cũng vô mạng internet và sẵn sàng đáp ứng cuộc gọi hay tin nhắn của bạn. Bạn có một tấm ảnh, muốn gởi cho bao nhiêu người cũng được, không hạn chế về số lượng.
Các hạ sĩ vẫn có thể sử dụng các ứng dụng kỳ diệu này mặc dù nó nằm ngoài tầm hiểu biết và nhận thức của họ. Họ giống như con dơi có thể sử dụng được radar do cơ thể nó phát ra mà thực tế nó chẳng biết radar là cái quái gì.
Tóm lại đại khái xã hội có ba hạng người. Tuyệt đại đa số là hạ sĩ họ chỉ tin vào giác quan mắt thấy tai nghe, xúc giác cảm nhận. Tri thức của họ không thể vượt qua cảnh giới chung quanh bản thân mình. Trung sĩ đã phát huy được phần nào tư duy trừu tượng, tri thức của họ đi xa hơn giác quan, họ có tư duy triết học. Họ là lực lượng chính nghiên cứu tìm tòi giúp cho xã hội phát triển, họ trở thành những nhà khoa học, những nhà văn hóa nghệ thuật sáng tạo, nâng cao đời sống xã hội. Thượng sĩ là những vĩ nhân như Đức Phật hay các vị Tổ Sư như Vô Trước, Thế Thân, Lục Tổ Huệ Năng…, họ thấy, tiếp xúc được với những thực tại sâu xa như Tâm, Phật tánh, Vô sinh pháp nhẫn. Đó là những thuật ngữ để chỉ một thực tại bất nhị bất biến không còn hạn chế trong không gian thời gian số lượng. Họ hướng dẫn đám đông mê muội thoát khỏi cuộc sống điên đảo mộng tưởng trầm luân.
